Chỉ số giá tiêu dùng là gì? Khái niệm và công thức tính

Trong phạm vi bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu toàn diện các thông tin về thuật ngữ Chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index) như: Chỉ số giá tiêu dùng là gì, khái niệm chỉ số giá tiêu dùng nên được hiểu như thế nào trong bối cảnh kinh tế vĩ mô, công thức tính chỉ số giá tiêu dùng (CPI), mối quan hệ giữa chỉ số giá tiêu dùng và lạm phát, ví dụ về chỉ số giá tiêu dùng, chỉ số giá tiêu dùng tại Việt Nam qua các thời kì, và hơn thế nữa.

Là thuật ngữ được sử dụng khá phổ biến trong bối cảnh kinh tế vĩ mô và đặc biệt là liên quan trực tiếp đến chỉ số lạm phát, chỉ số giá tiêu dùng (CPI – Consumer Price Index) là chỉ số có khả năng báo hiệu các tín hiệu về sức khoẻ của nền kinh tế trong một thời điểm hay khoảng thời gian nhất định. Dù chỉ số giá tiêu dùng cao hay thấp thì nó cũng đều có các tác động trực tiếp đến kinh tế và để lại những hậu quả nhất định.

Các nội dung sẽ được MarketingTrips phân tích trong bài viết này bao gồm:

• Chỉ số giá tiêu dùng là gì?
• Một số thông tin quan trọng cần hiểu khi tìm hiểu về chỉ số giá tiêu dùng.
• Chỉ số giá tiêu dùng nên được hiểu như thế nào?
• Các loại chỉ số giá tiêu dùng chính.
• Công thức tính chỉ số giá tiêu dùng.
• Chỉ số giá tiêu dùng được sử dụng như thế nào trong bối cảnh kinh tế vĩ mô.
• Mối quan hệ giữa chỉ số giá tiêu dùng và Lạm phát là gì?
• Chỉ số giá tiêu dùng cao là tốt hay xấu?
• FAQs – Những câu hỏi thường gặp liên quan đến chỉ số giá tiêu dùng.

Bên dưới là nội dung chi tiết.

Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) là gì?

Chỉ số giá tiêu dùng trong tiếng Anh có nghĩa là Consumer Price Index và thường được viết tắt là CPI.

Được sử dụng rộng rãi trong bối cảnh kinh tế vĩ mô, chỉ số giá tiêu dùng đo lường sự thay đổi về giá tiêu dùng của các hàng hoá và dịch vụ trong một khoảng thời gian nhất định. Sự thay đổi của chỉ số giá tiêu dùng là một trong những thước đo để tính toán tình hình lạm phát và giảm phát của nền kinh tế.

Chỉ số giá tiêu dùng đo lường sự thay đổi về giá mà người tiêu dùng phải trả cho từng loại danh mục sản phẩm trong từng thời kỳ nhất định, danh mục sản phẩm có thể là gạo, sữa, xăng dầu, chăm sóc y tế hay chi phí nhà ở.

Vì là chỉ số đo lường mức giá tiêu dùng, chỉ số giá tiêu dùng có mối liên hệ trực tiếp đến tình hình lạm phát hay giảm phát của nền kinh tế. Chỉ số giá tiêu dùng cao có nghĩa là người tiêu dùng phải trả giá cao hơn cho một sản phẩm cụ thể nào đó điều này cũng có nghĩa là tỷ lệ lạm phát cũng cao, ngược lại, chỉ số giá tiêu dùng thấp có nghĩa là tình hình lạm phát đã hạ nhiệt.

Một số thông tin quan trọng cần hiểu khi tìm hiểu về chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index).

• Chỉ số giá tiêu dùng đo lường sự thay đổi tổng thể của giá tiêu dùng dựa trên một rổ hàng hóa và dịch vụ mang tính đại diện theo thời gian.
• Trong nền kinh tế vĩ mô, chỉ số giá tiêu dùng là thước đo lạm phát gắn liền với các nhà hoạch định chính sách (chính phủ), thị trường tài chính, doanh nghiệp và cả người tiêu dùng.
• Chỉ số giá tiêu dùng dù cao hay thấp thì cũng được sử dụng để điều chỉnh chi phí sinh hoạt hay mức giá của các loại sản phẩm và dịch vụ nhất định.
• Như đã phân tích, chỉ số giá tiêu dùng là chỉ số thống kê trung bình mang tính đại diện (không tính cụ thể cho từng sản phẩm) được thu thập và theo dõi thường xuyên.
• Chỉ số giá tiêu dùng cao có nghĩa là tỷ lệ lạm phát (Inflation rate) cao và ngược lại.
• Chỉ số giá tiêu dùng cao theo đó tỷ lệ nghịch với năng lực mua hay sức mua (Purchasing Power), chỉ số giá tiêu dùng cao có nghĩa là giá bán của các sản phẩm và dịch vụ tăng cao, điều này cũng có nghĩa là cùng với một số tiền nhất định, người tiêu dùng sẽ mua được ít hàng hoá hơn. Chỉ số giá tiêu dùng càng cao thì sức mua càng thấp và ngược lại.

Các loại chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index) phổ biến?

Mặc dù chỉ số giá tiêu dùng là chỉ số gắn liền với từng nền kinh tế (quốc gia) trong từng khoảng thời gian nhất định và liên hệ trực tiếp với chỉ số lạm phát (Inflation), chỉ số giá tiêu dùng của các quốc gia mạnh như Mỹ lại có sức ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu.

Điều này có thể dễ dàng nhận thấy khi các thông báo hay quyết định của FED (Cục Dự trữ Liên bang Mỹ), lại tác động trực tiếp đến phần lớn các quốc gia khác bao gồm cả Việt Nam.

Cục Thống kê Lao động Mỹ (BLS) tính toán 2 loại chỉ số giá tiêu dùng. Chỉ số giá tiêu dùng của tất cả người tiêu dùng sống tại thành thị (CPI-U) và chỉ số giá tiêu dùng của người làm công ăn lương và nhân viên văn phòng ở thành thị (CPI – W).

Trong khi CPI-U là cơ sở của chỉ số giá tiêu dùng được sử dụng cho các báo cáo và có ý nghĩa quan trọng đối với thị trường tài chính, CPI-W được sử dụng để điều chỉnh các khoản thanh toán An sinh xã hội cũng như các phúc lợi và chi phí sinh hoạt khác.

Công thức tính chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index).

Như đã đề cập ở trên, chỉ số giá tiêu dùng là chỉ số mang tính đại diện cho các rổ hàng (các sản phẩm và dịch vụ) được mua và sử dụng phổ biến trong đời sống hàng ngày của người tiêu dùng như gạo, sữa hay chi phí nhà ở.

Về tổng thể, chỉ số giá tiêu dùng được tính toán theo công thức sau:

Chỉ sô giá tiêu dùng = Giá trị của các rổ hàng của thời điểm hiện tại / Giá trị của các rổ hàng ở thời kỳ trước đó * 100.

Công thức tính chỉ số giá tiêu dùng cũng có thể được tính toán theo:

Chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index) = Chi phí hiện tại / Chi phí của thời kỳ trước đó * 100 (Chi phí hiện tại tức là giá của một mặt hàng ở hiện tại, ví dụ: giá gạo hiện là 50 nghìn/kg so với giá gạo của năm trước đó là 40 nghìn/kg).

Sau khi tính toán được chỉ số giá tiêu dùng, các cơ quan liên quan (chính phủ) sẽ sử dụng nó để tính toán chỉ số lạm phát ​với mục tiêu là đưa ra các chính sách tiền tệ phù hợp. Tỷ lệ lạm phát được tính toán dựa trên chỉ số giá tiêu dùng theo công thức sau:

Tỷ lệ lạm phát = (chỉ số giá tiêu dùng mới – chỉ số giá tiêu dùng cũ / chỉ số giá tiêu dùng cũ) * 100.

Từ công thức bạn có thể thấy, chỉ số giá tiêu dùng (hiện tại) càng cao thì tỷ lệ lạm phát càng cao (sức mua giảm) và ngược lại. Để giảm bớt sức ép lạm phát, các cơ quan liên quan phải tìm cách giảm chỉ số giá tiêu dùng, hay nói cách khác, giảm giá tiêu dùng. Chỉ số giá tiêu dùng thấp hay giảm là tín hiệu tích cực của nền kinh tế.

Chỉ số giá tiêu dùng được sử dụng như thế nào trong bối cảnh kinh tế vĩ mô.

Trong bối cảnh nền kinh tế vĩ mô, chỉ số giá tiêu dùng được sử dụng rộng rãi bởi những người tham gia vào thị trường tài chính để đánh giá tình hình lạm phát, trong khi đó các cơ quan của chính phủ (ví dụ như FED) sử dụng chỉ số giá tiêu dùng để điều chỉnh chính sách tiền tệ.

Các doanh nghiệp và người tiêu dùng cũng sử dụng chỉ số giá tiêu dùng để đưa ra các quyết định liên quan như sản xuất, mua sắm hay tiết kiệm. Vì chỉ số giá tiêu dùng đo lường sự thay đổi trong sức mua của người tiêu dùng, nó thường là yếu tố chính liên quan mật thiết đến chính sách tiền lương.

Dưới đây là cách một số tổ chức khác nhau ứng dụng chỉ số giá tiêu dùng.

• Cục Dự trữ Liên bang (FED).

Fed sử dụng dữ liệu chỉ số giá tiêu dùng để xác định các chính sách kinh tế. Ví dụ, với tỷ lệ lạm phát mục tiêu giảm xuống còn 2%, Fed có thể ban hành chính sách tiền tệ mở rộng để kích thích nền kinh tế nếu thị trường tăng trưởng chậm lại, hoặc ban hành chính sách tiền tệ thắt chặt nếu nền kinh tế tăng trưởng quá nhanh.

Để đối phó với tỷ lệ lạm phát cao (tức giá tiêu dùng tăng lên) có thể xảy ra trong tương lai, Fed thường sẽ tăng lãi suất cho vay.

• Nhà ở.

Khi chỉ số giá tiêu dùng tăng và chính phủ ban hành các thay đổi chính sách để giảm lạm phát, tỷ lệ lãi suất thế chấp (mortgage rate) thường tăng. Chủ nhà hay người cho thuê có thể sử dụng thông tin chỉ số giá tiêu dùng để đánh giá đầy đủ mức tăng tiền thuê nhà hàng năm đối với người thuê nhà.

• Thị trường tài chính.

Chỉ số giá của thị trường tài chính thường được thúc đẩy bởi vô số các yếu tố khác nhau bao gồm cả yếu tố kỹ thuật lẫn tâm lý. Một trong số đó là chỉ số giá tiêu dùng, vì các chính sách tiền tệ của chính phủ tương ứng với chỉ số giá tiêu dùng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế, lợi nhuận của doanh nghiệp và khả năng chi tiêu của người tiêu dùng.

Chỉ số giá tiêu dùng cao thường có nghĩa là chính sách của chính phủ sẽ nghiêm ngặt hơn. Mặt khác, chỉ số giá tiêu dùng thấp hơn hoặc giảm đi có thể cho thấy chính phủ sẽ nới lỏng chính sách giúp thúc đẩy nền kinh tế.

• Thị trường lao động.

Chỉ số giá tiêu dùng và các thành phần của nó cũng được sử dụng làm công cụ để tính toán mức thu thập.

Khi chỉ số giá tiêu dùng càng cao, tức giá tiêu dùng của các sản phẩm và dịch vụ tăng lên, người lao động ở từng ngành nghề nhất định có thể được tăng lương hay mức thu thập để đảm bảo cuộc sống.

Mối liên hệ giữa chỉ số giá tiêu dùng (CPI – Consumer Price Index) và Lạm phát (Inflation).

Chỉ số giá tiêu dùng là thuật ngữ đo lường sự thay đổi về giá mà người tiêu dùng phải trả cho từng loại danh mục sản phẩm trong từng thời kỳ nhất định, danh mục sản phẩm có thể là gạo, sữa, xăng dầu, chăm sóc y tế hay chi phí nhà ở.

Lạm phát là khái niệm dùng để chỉ sự tăng lên về giá cả (Price), tức đồng tiền mất giá và giảm sức mua theo thời gian.

Khi lạm phát xảy ra, tốc độ giảm sức mua (Purchasing Power) có thể được phản ánh trong mức tăng giá trung bình của một nhóm hàng hóa và dịch vụ trong một khoảng thời gian nào đó.

Sự tăng lên về giá thường được biểu thị bằng tỷ lệ phần trăm, điều này có nghĩa là cùng một đơn vị tiền tệ nhưng người tiêu dùng lại có thể mua ít hàng hơn so với cùng kỳ.

Chỉ số giá tiêu dùng càng cao đồng nghĩa với việc chỉ số giá tiêu dùng càng cao, tức người tiêu dùng phải trả nhiều tiền hơn cho cùng một lượng hàng hoá cụ thể, điều này báo hiệu lạm phát cũng đang tăng cao và ngược lại.

Mối liên hệ giữa chỉ số giá tiêu dùng và tỷ lệ thất nghiệp là gì?

Theo nghĩa rộng nhất, chỉ số giá tiêu dùng và tỷ lệ thất nghiệp thường có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với nhau, có nghĩa là chỉ số giá tiêu dùng càng cao thì tỷ lệ thất nghiệp càng thấp, tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng trong mọi nền kinh tế.

Ví dụ, để đối phó với đại dịch COVID-19, một số tổ chức đã thực hiện các hành động giám sát và điều tiết chưa từng có để kích thích nền kinh tế.

Cũng từ hành động này, trong khi thị trường lao động được củng cố trở lại, gói kích thích này đã dẫn đến kết quả là chỉ số giá tiêu dùng tăng cao.

Vì chỉ số giá tiêu dùng tăng cao, các hành động tăng lãi suất đã được áp dụng với mục tiêu hạn chế việc chi tiêu. Một mặt, các biện pháp này nhằm mục đích làm chậm tăng trưởng kinh tế, khiến người tiêu dùng phải gánh một khoản nợ cao hơn.

Mặt khác, điều này cũng có thể tạo gánh nặng cho các hộ gia đình và khiến các doanh nghiệp có ít lợi nhuận hơn, kết quả là tỷ lệ thất nghiệp lại tăng ngoài ý muốn.

FAQs – Những câu hỏi thường gặp liên quan đến chỉ số giá tiêu dùng (CPI).

• Chỉ số giá tiêu dùng cao là tốt hay xấu?

Như đã phân tích, chỉ số giá tiêu dùng tỷ lệ thuận với tỷ lệ lạm phát, điều này có nghĩa là về cơ bản, chỉ số giá tiêu dùng cao sẽ gây ra những hậu quả đáng kể cho nền kinh tế khi sức mua giảm và tăng trưởng kinh tế chậm lại.

• Chỉ số giá tiêu dùng hiện tại là gì?

Là chỉ số giá tiêu dùng được tính tại thời điểm hiện tại so với chỉ số giá tiêu dùng trước đó (trong các thời kì trước).

Theo công thức tính chỉ số giá tiêu dùng, so sánh dữ liệu chỉ số giá tiêu dùng quá khứ và hiện tại là cách để dự báo lạm phát cũng như tính toán mức độ ảnh hưởng đến nền kinh tế nói chung.

Kết luận.

Trên đây là toàn bộ những gì bạn cần biết về chỉ số giá tiêu dùng hay còn được gọi tắt là CPI (Consumer Price Index). Việc hiểu rõ về khái niệm chỉ số giá tiêu dùng là gì hay mối quan hệ tương quan giữa chỉ số giá tiêu dùng với các chỉ số khác của nền kinh tế như lạm phát không chỉ giúp các doanh nghiệp đánh giá mức độ ảnh hưởng của bối cảnh kinh tế vĩ mô đến tình hình kinh doanh của mình mà còn giúp doanh nghiệp chủ động điều chỉnh các chính sách bán hàng sao cho phù hợp.

Với khía cạnh người tiêu dùng, theo dõi chỉ số giá tiêu dùng cũng giúp họ có kế hoạch chi tiêu và tiết kiệm phù hợp hơn.

• Lạm phát là gì? Lý thuyết về Lạm phát trong Kinh tế

Tham gia Cộng đồng We’re Marketer của MarketingTrips (Trang tin trực tuyến về Marketing và Kinh doanh) để thảo luận các chủ đề về Marketing và Business tại: We’re Marketer

Nam Nguyen | MarketingTrips