Tư duy phản biện là gì? Cách rèn luyện tư duy phản biện

Cùng tìm hiểu tư duy phản biện là gì, mục đích của tư duy phản biện, các giai đoạn phát triển chính của tư duy phản biện, những biểu hiện của tư duy phản biện, một số cách để phát triển tư duy phản biện và hơn thế nữa.

Những lý thuyết về tư duy phản biện và các giai đoạn phát triển của tư duy phản biện được các nhà tâm lý học Linda Elder và Richard Paul đưa ra có thể giúp bạn đánh giá về sự tinh tế trong cách tiếp cận hiện tại và nhìn nhận lộ trình suy nghĩ của người khác trong tương lai. Để có thể hiểu sâu hơn về khái niệm cũng như hiểu được bản chất tư duy phản biện là gì, chúng ta có thể bắt đầu với các thuật ngữ nhỏ là tư duy và phản biện.

Các nội dung sẽ được MarketingTrips phân tích trong bài:

• Tư duy phản biện là gì?
• Tư duy là gì?
• Phản biện là gì?
• 6 giai đoạn phát triển chính của tư duy phản biện là gì?
• Một số cách để phát triển tư duy phản biện.

• FAQs – Những câu hỏi thường gặp xoay quanh chủ đề tư duy phản biện là gì?

Bên dưới là nội dung chi tiết.

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện hay Tư duy phân tích là một quá trình tư duy biện chứng gồm phân tích và đánh giá một thông tin đã có theo các cách nhìn khác cho vấn đề đã đặt ra nhằm làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề.

Lập luận phản biện phải rõ ràng, logic, đầy đủ bằng chứng, tỉ mỉ và công tâm.

Dựa vào những nghiên cứu gần đây, các nhà giáo dục đã hoàn toàn tin tưởng rằng trường học nên tập trung hơn vào việc dạy học sinh tư duy phản biện. Tư duy phản biện không chỉ đơn thuần là sự tiếp nhận và duy trì thông tin thụ động.

Nói một cách dễ hiểu hơn, tư duy phản biện là quá trình tìm kiếm thông tin hay dữ liệu để lập luận từ đó phản bác lại các kết quả của một quá trình tư duy khác để xác định lại tính chính xác của thông tin được đưa ra.

Những gì một người cần làm khi áp dụng tư duy phản biện là chứng minh được các thông tin mình đưa ra là có căn cứ hoặc có liên quan mật thiết đến vấn đề đang thảo luận.

Tư duy phản biện trong tiếng Anh có nghĩa là Critical Thinking.

Tư duy là gì?

Trong tiếng Anh, người ta dùng Thinking và Mindset để đề cập đến khái niệm Tư duy.

Theo định nghĩa của Wikipedia, trong lý thuyết ra quyết định và lý thuyết hệ thống nói chung, tư duy (Mindset) là một tập hợp các giả định, phương pháp hoặc quan niệm được nắm giữ bởi một hoặc nhiều người hoặc nhóm người.

Tư duy có thể được hình thành từ thế giới quan hoặc triết lý sống của một người.

Một số định nghĩa khác lại cho rằng, tư duy (Mindset) là một tập hợp bao gồm các niềm tin giúp hình thành cách con người hiểu về thế giới và bản thân. Nó ảnh hưởng đến cách bạn suy nghĩ, cảm nhận và cư xử trong bất kỳ tình huống nào.

Liên quan đến khái niệm tư duy theo góc độ Thinking, tư duy là thuật ngữ dùng để chỉ các quá trình nhận thức có ý thức (trái ngược với vô thức) của con người, quá trình này có thể xảy ra độc lập với các giác quan.

Các hình thức mô phỏng phổ biến nhất của tư duy (Thinking) là phán đoán, lập luận, hình thành khái niệm, giải quyết vấn đề và suy xét.

Tư duy là hoạt động có nhận thực trong đó con người sử dụng bộ não để hiểu về thế giới xung quanh và quyết định cách nên phản ứng với nó.

Mặc dù trong vô thức (trái ngược với có nhận thức), bộ não của chúng ta vẫn đang ‘tư duy’ hay ‘suy nghĩ’ và đây là một phần của quá trình nhận thức, nhưng đó không phải là những gì mà khái niệm ‘tư duy’ đề cập.

Một số kiểu tư duy phổ biến.

• Tư duy phản biện.
• Tư duy phân tích.
• Tư duy sáng tạo.
• Tư duy trừu tượng.
• Tư duy cụ thể.
• Tư duy hội tụ.
• Tư duy phân kỳ.

Phản biện là gì?

Phản biện hay Critical là quá trình con người sử dụng các thông tin, dẫn chứng, dữ liệu, lập luận, một cách logic và có căn cứ để bảo vệ hay chứng minh cho một nhận định, ý kiến hay quan điểm nào đó.

Sự khác biệt lớn nhất giữa phản biện và tranh cãi là, trong khi với phản biện, con người sử dụng các thông tin hay dữ liệu được kiểm chứng hoặc có mối liên quan cụ thể đến vấn đề, khi tranh cãi, con người sử dụng những thông tin hoàn toàn dựa vào quan điểm cá nhân không có dẫn chứng.

6 giai đoạn phát triển chính của tư duy phản biện là gì?

Các nhà nghiên cứu đã xác định 6 cấp độ của những nhà tư duy phản biện, từ những người có chiều sâu và nỗ lực thấp hơn đến những bậc thầy về tư duy tiên tiến, những người luôn đi trước những người khác.

Giai đoạn 01: Nhà tư duy không có tính phản ánh – Unreflective Thinker.

Nhà tư duy phản biện không có tính phản ánh là gì?

Cấp độ đầu tiên của tư duy phản biện là những nhà tư duy không có tính phản ánh. Đây là những người không phản ánh về tư duy và ảnh hưởng của nó đến cuộc sống của họ.

Như vậy, họ hình thành ý kiến ​​và đưa ra quyết định dựa trên định kiến ​​và quan niệm sai lầm trong khi suy nghĩ hay tư duy của họ không được cải thiện theo thời gian.

Những người tư duy thiếu tính phản ánh thiếu những kỹ năng quan trọng điều sẽ cho phép họ phân tích quá trình suy nghĩ của họ. Họ cũng không áp dụng các tiêu chuẩn như tính chính xác, phù hợp và logic theo một cách nhất quán.

Giai đoạn 02: Nhà tư duy đầy thách thức – The Challenged Thinker.

Nhà tư duy phản biện đầy thách thức là gì?

Nhà tư duy ở cấp độ kế tiếp này có nhận thức về tầm quan trọng của tư duy đối với sự tồn tại của họ và biết rằng sự thiếu sót trong tư duy có thể mang lại những vấn đề lớn.

Như các nhà tâm lý học giải thích, để giải quyết một vấn đề, trước tiên bạn phải thừa nhận bạn có một vấn đề.

Những người ở giai đoạn trí tuệ này bắt đầu hiểu rằng “tư duy chất lượng cao đòi hỏi phải tư duy phản xạ có chủ ý về tư duy” và có thể thừa nhận rằng các quá trình về tinh thần của chính họ có thể có nhiều sai sót. Họ có thể không thể xác định tất cả các sai sót.

Các nhà nghiên cứu giải thích, khó khăn thực sự đối với các nhà tư duy thuộc loại này là họ “không tin rằng suy nghĩ của họ tốt hơn thực tế, điều này khiến họ rất khó để nhận ra các vấn đề vốn có với các tư duy nghèo nàn”.

Giai đoạn 03: Nhà tư duy mới – The Beginning Thinker.

Nhà tư duy phản biện mới là gì?

Những nhà tư duy phản biện mới có thể vượt xa sự khiêm tốn của trí tuệ non trẻ và chủ động tìm cách kiểm soát suy nghĩ của họ trên các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.

Họ biết rằng suy nghĩ của chính họ có thể có những điểm mù và các vấn đề khác và thực hiện các bước để giải quyết những vấn đề đó, nhưng trong một khả năng hạn chế.

Những nhà tư duy mới bắt đầu đặt nhiều giá trị hơn trong lý trí, trở nên tự nhận thức trong suy nghĩ của họ. Họ cũng có thể bắt đầu xem xét các khái niệm và thành kiến ​​trong ý tưởng của họ.

Ngoài ra, những nhà tư duy này cũng phát triển các tiêu chuẩn nội tại cao hơn về sự rõ ràng, chính xác và logic, họ nhận ra rằng bản ngã của họ đóng vai trò chính trong các quyết định của họ.

Giai đoạn 04: Nhà tư duy thực hành – The Practicing Thinker.

Nhà tư duy phản biện thực hành là gì?

Những nhà tư duy phản biện thực hành có nhiều kinh nghiệm hơn này không chỉ đánh giá cao sự thiếu sót của chính họ, mà còn có kỹ năng để đối phó với chúng.

Một người có tư duy ở cấp độ này sẽ thực hành thói quen suy nghĩ tốt hơn và sẽ phân tích các quá trình tinh thần của họ một cách thường xuyên.

Mặc dù họ có thể thể hiện điểm mạnh và điểm yếu (SWOT bản thân) của tâm trí mình, nhưng theo cách tiêu cực, những nhà tư duy thực hành có thể vẫn chưa có một cách có hệ thống để hiểu sâu hơn về suy nghĩ của họ và có thể trở thành ‘con mồi’ cho lý luận tự nhiên và tự lừa dối.

Làm thế nào để bạn có thể đến được giai đoạn này? Một đặc điểm quan trọng để đạt được, theo các nhà tâm lý học, là “sự kiên trì đầy trí tuệ“.

Giai đoạn 05: Nhà tư duy cấp tiến – The Advanced Thinker.

Nhà tư duy phản biện cấp tiến là gì?

‘Người ta thường không đến được giai đoạn này cho đến khi học đại học và hơn thế nữa’, theo ước tính của các nhà khoa học.

Những nhà tư tưởng cấp cao hơn này sẽ có những thói quen mạnh mẽ cho phép họ phân tích suy nghĩ của họ với cái nhìn sâu sắc về các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.

Họ sẽ có đầu óc công bằng và có thể phát hiện ra các khía cạnh định kiến ​​theo quan điểm của người khác và sự hiểu biết của chính họ.

Mặc dù họ có khả năng xử lý tốt vai trò của cái tôi trong luồng ý tưởng, nhưng những người suy nghĩ như vậy vẫn có thể không nắm bắt được tất cả những ảnh hưởng ảnh hưởng đến tâm lý của họ.

Nhà tư tưởng tiên tiến thoải mái với việc tự phê bình và làm như vậy một cách có hệ thống, tìm cách cải thiện. Trong số những đặc điểm chính cần có ở cấp độ này là “hiểu biết trí tuệ” để phát triển thói quen suy nghĩ mới.

“Chính trực trí tuệ” để “nhận ra những lĩnh vực không nhất quán và mâu thuẫn trong cuộc sống của một người, “đồng cảm trí tuệ “để đặt mình vào vị trí của người khác để thực sự hiểu họ và “lòng can đảm trí tuệ” để đối đầu với những ý tưởng và niềm tin mà họ không nhất thiết phải tin tưởng và có những cảm xúc tiêu cực đối chúng.

Giai đoạn 06: Nhà tư duy bậc thầy – The Master Thinker.

Nhà tư duy phản biện bậc thầy là gì?

Đây là những người siêu tư duy, người hoàn toàn kiểm soát cách họ xử lý thông tin và đưa ra quyết định.

Những người như vậy liên tục tìm cách cải thiện kỹ năng tư duy của họ, và thông qua kinh nghiệm “thường xuyên nâng cao suy nghĩ của họ lên mức độ nhận thức có ý thức”.

Một nhà tư duy bậc thầy đạt được những hiểu biết sâu sắc về các cấp độ tinh thần sâu sắc, cam kết mạnh mẽ để công bằng và giành quyền kiểm soát đối với chủ nghĩa tự chủ của chính họ.

Một nhà tư tưởng cấp cao như vậy cũng thể hiện kiến thức và hiểu biết thực tế vượt trội, luôn kiểm tra lại các giả định của họ về các điểm yếu, logic và sự sai lệch.

Và, tất nhiên, một nhà tư tưởng bậc thầy sẽ không buồn khi phải đối mặt với những rắc rối và dành một lượng thời gian đáng kể để phân tích các phản ứng của chính họ.

Vậy làm thế nào để bạn trở thành một nhà tư duy bậc thầy? Các nhà tâm lý học nghĩ rằng hầu hết các sinh viên sẽ không bao giờ đạt được điều đó.

Nhưng nếu bạn thực hành những đặc điểm trí tuệ tốt nhất có thể đưa bạn đến vị trí đó khi “những người có ý thức tốt luôn tìm kiếm những nhà tư duy bậc thầy, vì họ nhận ra và coi trọng khả năng của những nhà tư duy bậc thầy trong việc tư duy thông qua những vấn đề phức tạp bằng sự phán xét và thấu hiểu.”

Một số cách để rèn luyện tư duy phản biện.

• Đặt câu hỏi giả định.
• Đưa ra lý do có logic.
• Tìm kiếm sự đa dạng trong suy nghĩ.

FAQs – Những câu hỏi thường gặp xoay quanh chủ để tư duy phản biện là gì?

• Tư duy phản biện trong tiếng Anh có nghĩa là gì?

Là Critical Thinking hoặc Analytics Thinking, khái niệm đề cập đến quá trình tư duy biện chứng gồm phân tích và đánh giá một thông tin đã có theo các cách nhìn khác cho vấn đề đã đặt ra nhằm làm sáng tỏ và khẳng định lại tính chính xác của vấn đề.

• Lợi thế của tư duy phản biện là gì?

Một trong những lợi thế lớn nhất của những người có tư duy phản biện là khả năng phân tích và nhìn nhận vấn đề một cách sâu sắc, logic. Họ cũng là người có khả năng tự nhận biết cao về bản thân nên từ đó dễ thăng tiến hơn.

Kết luận.

Như đã phân tích, tư duy phản biện vốn không phải là kỹ năng hay tố chất sẵn có trong một con người cụ thể, chúng được hình thành và phát triển cùng với khả năng nhận thức có chủ đích của con người.

Khi hiểu được bản chất thưc sự của tư duy phản biện là gì cũng như các giai đoạn phát triển của nó, bạn sẽ dần xây dựng và phát triển lên các cấp độ tư duy cấp tiến hơn.

Tham gia Cộng đồng We’re Marketer để thảo luận các chủ đề về Marketing và Business tại: Link

Hà Anh | MarketingTrips